بسم الله الرحمن الرحیم
(توجه:تمامی لینک های این مطلب مربوط به سایت معتبر دانشنامه آزاد ویکی پدیا است.)
اثر ارتفاع بر فیزیولوژی بدن انسان
مهمترین عاملی که در ارتفاع بدن را تحت تاثیر خود قرار می دهد در علم پزشکی به آن هیپوکسی کم فشار می گویند. در واقع این پدیده کمبود اکسیژنی است که در اثر کاهش فشارهوا رخ می دهد. با افزایش ارتفاع به طور مستقیم فشار هوا و فشار نسبی اکسیژن کاهش پیدا می کند.
فشار نسبي اکسيژن عامل اصلي در انتشار اکسيژن در ریه است. با کاهش این فشار میزان اکسیژن خون کاهش پیدا می کند و باعث ایجاد یک سری تغییرات در بدن می شود که عمده آن به علت کمبود اکسیژن رسانی به بافت های بدن است. به دنبال کاهش اکسیژن رسانی پاسخی جبرانی در بدن اتفاق می افتد که به آن هم هوايي می گویند.
هم هوایی با روند تطابق که در طول نسل های متمادی در بدن افرادی که در ارتفاعات بالا زندگی می کنند رخ می دهد متفاوت است. در واقع روند هم هوايي طي دقايق اوليه صعود شروع مي شود اما براي تکميل آن هفته ها زمان لازم است. این همان نکته ایست که لزوم اجرای پیش برنامه های مناسب قبل از اجرای برنامه ای در ارتفاع بالا را برای ما روشن می سازد. ظرفيت هم هوايي در افراد متفاوت مختلف است و تحت تاثیر عواملی از جمله شدت کاهش اکسیژن، توانايي ذاتي فرد و عوامل خارجي و محیطی می باشد. اتفاقات و تغییرات اصلی که در روند هم هوایی در بدن رخ می دهد را در چهار دسته اصلی خلاصه می کنیم.
1. افزايش تنفس
اولين و مهم ترين قدم در هم هوایی افزایش تنفس است. به دنبال کاهش اکسیژن تحریک گيرنده هاي شيميايي محيطي در شريان کاروتيد و آئورت باعث افزایش تعداد تنفس و به دنبال آن افزایش اکسیژن و کاهش دی اکسید کربن در خون می شود. با افزایش یافتن ارتفاع، هر چه کمبود اکسیژن شدید تر می شود، تعداد تنفس هم زیادتر می شود. به دنیال این اتفاق با کاهش بیش از حد دی اکسید کربن در خون اسیدیته خون کاهش یافته و خون کمی قلیایی می شود، حالتی که برای مغز قابل تحمل نیست.
بنابر این مغز سیستم تنفس را سرکوب می کند و جلوی افزایش تعداد تنفس و قلیایی تر شدن خون را می گیرد. در این زمان یکی از اتفاقات حیاتی در روند هم هوایی رخ می دهد که به بدن اجازه می دهد باز هم بیشتر تنفس کند و اجازه بدهد فرد ارتفاع بالاتری را تحمل کند. نقش کلیدی این روند را کلیه با دفع مواد قلیایی خون مانند بی کربنات در ادرار انجام می دهد. اتفاقی که ما آن را با افزایش میزان ادرار در ارتفاع تجربه می کنیم. این روند ظرف 24 تا 48 ساعت بعد از شروع صعود رخ می دهد و برای ممکن شدن ادامه صعود ضروری است.
2. تغييرات گردش خون
اتفاق دبگری که در روند هم هوایی رخ می دهد تغییرات در گردش خون عمومي ، ريوي و مغزي است. نتیجه این تغییرات خود را با افزايش کارکرد و برون ده قلبي ، ضربان قلب و فشار خون نشان می دهد. این امور در نهایت منجر به اکسیژن رسانی بهتر به بافت ها و حفظ خون رساني و اکسيژن رساني به مغز حتی در بحرانی ترین شرایط می شود.
3. تغييرات خون
افزايش میزان هموگلوبين اتفاقی دیگری است که هم هوایی را شامل می شود. کلیه با ترشح ماده ای به نام اریتروپویتین در این مرحله هم نقشی حیاتی دارد. اما این روند یک روند زمان بر است و ممکن است چند هفته طول بکشد تا تاثیر آن کامل شود. اما در نهایت منجر به بهبود اکسیژن رسانی می شود.
4.اکسيژن رساني و مصرف آن
تغییرات در انتشار اکسيژن از مويرگ ها تا ميتوکندري ها که مرکز سوخت و ساز بافت ها هستند آخرین قسمت از زنجیره انتقال اکسیژن از هوای محیط به بافت هاست که رخ می دهد. در طی روند هم هوایی با افزایش رگ سازی در بافت های مختلف و خصوصا عضلات خونرسانی و تامین اکسیژن بهتر انجام می شود. اما این روند هم نیاز به هفته ها زمان دارد تا کامل انجام شود. همانطور که مشاهده کردید روند هم هوایی یک روند حیاتی برای ورزش کوهنوردی محسوب می شود و تنها با وجود این روند است که صعود به ارتفاعات بالا برای بشر ممکن می شود. اما این روند یک روند تدریجی است و برای کامل شدن نیاز به هفته ها زمان دارد.
این مطلب نشان می دهد که دوستان عزیز کوهنورد از مدت ها قبل از صعود های بلند باید پیش برنامه های مناسب بدن خود را در شرایط ایده آل نگه دارند. نکته دیگر اینکه کلیه اتفاقاتی که در روند هم هوایی رخ می دهند در طول زمان برگشت پذیرند و این معنی است که در صورت به وجود آمدن وقفه در تمرین ها و فعالیت کوهنوردی بدن فرد ممکن است از حالت آمادگی خارج شود. در پایان نکته ای که بسیار روی آن تاکید می کنم مصرف کافی و زیاد آب در طول برنامه های کوه نوردی در کلیه فصول سال است. همانطور که دیدید کلیه یکی از اندام های حیاتی در روند و هم هوایی است و بنابر این مصرف مایعات زیاد خصوصا آب در طول برنامه تاثیر بسیاری در بهتر انجام شدن روند هم هوایی و صعود بهتر خواهد داشت.
گردآوری: دکتر حمید مساعدیان
نظرات شما عزیزان:
آمار
وب سایت:
